Column Ruud de Raadt: 100
Gepubliceerd: 2 december 2022
Honderd? Is dat veel? Is dat weinig? Een kind vindt het waarschijnlijk veel, een miljonair weinig, dus het is voor iedereen verschillend. In ieder geval is het vandaag, vrijdag 2 december 2022, de 100ste keer dat Flessenpost uit Egmond is uitgekomen. En voor Gerard en John een mijlpaal. Laten we het maar op editie 100 houden en niet op nummer 100, want daar ga je geregeld naar toe, hoewel je daar deze 100ste editie wel kan lezen.
Maar waar komt honderd vandaan, etymologisch gezien dan? Wellicht is het niet bij iedereen bekend, maar het Nederlands is een West-Germaanse taal, die weer onder de Germaanse talen valt, en het Germaans stamt uiteindelijk weer af van het Proto-Indo-Europees (PIE). En daar begon het woord honderd met het woord voor tien: déḱmt. Spreek het maar eens uit. Van het PIE stammen de meeste Europese talen af en déḱmt werd en in het Grieks déka en in het Latijn decem, vergelijk bijvoorbeeld ook onze huidige woorden decaliter, decennium, decathlon.
In het Oudgermaans werd déḱmt tehun, ons huidige tien. Het woord voor honderd was in het PIE dḱmtóm déḱmt (tien tientallen) letterlijk ”een tiende tien”. Al gauw vervielen de eerste d en het tweede woord, zodat ḱmtóm overbleef. In het Germaans werd dit woord hundam, later aangevuld met radam, mogelijk om verwarring met andere gelijkende woorden te voorkomen en hundaradam werd dus honderd. Uit het bovenstaande kun je dus concluderen dat er een verband is tussen ons huidige tien en het huidige honderd.
Je kunt het een beetje vergelijken met twee voorbeelden uit het “nabije” Latijn: caput. De c van caput werd in vulgair Latijn (Latijn van het gewone volk) zeer waarschijnlijk uitgesproken met een soort g achter in de keel. Dan wordt het al gemakkelijker om je voor te stellen, dat deze g in de loop der tijd een h is geworden. En om een lang verhaal kort te maken, zo werd caput in het Duits Haupt en in het Nederlands hoofd.
Nu maar hopen dat er niemand is afgehaakt.
Toch moet iemand in een zeer ver verleden begonnen zijn met tellen. De Australopithecus of Pithecantropus is niet waarschijnlijk. Het moet dichterbij in de tijd zijn geweest. Misschien de Homo heidelbergensis, die als de voorloper van de Homo sapiens (wij dus) wordt beschouwd, net als de Neanderthaler. Zou die het tellen hebben geleerd aan de Homo sapiens, degene die hem uiteindelijk heeft overvleugeld, maar waarschijnlijk nog een paar genen van diezelfde Neanderthaler met zich meedraagt? We weten het niet. Blijkbaar waren er toch aanduidingen nodig om onderscheid te kunnen maken tussen aantallen. En ook dat is nog steeds levend, want wat tiende tien, honderd dus, in het verleden dus eigenlijk tien tot de tweede macht was, is in de loop der tijd steeds meer verveelvoudigd, want we hebben inmiddels quetta en dat is een 1 met 30 nullen.
De mijlpaal 100 is in ieder geval bereikt met een veelvoud aan leuke en interessante artikelen, wetenswaardigheden en bijbehorende informatie. Gerard en John, gefeliciteerd met de 100ste editie van Flessenpost uit Egmond en veel succes met de komende, hopelijk nog vele, edities, waar menig lezer veel plezier aan zal beleven.